سمفونی خودمختاری فرهنگی در استان‌های ساحلی!
تصور کنید در دل کوچه‌های قدیمی بوشهر قدم می‌زنید، نسیم خلیج‌فارس صورت‌تان را نوازش می‌کند و صدای موسیقی زنده از هر گوشه‌ای به گوش می‌رسد. ضرباهنگ دمام‌ها، نوای نی‌انبان و آوازهای محلی، شهر را به یک صحنه بزرگ جشن و شادی تبدیل کرده است. این قرار بود تصاویری از برگزاری فستیوال موسیقی «کوچه» در بوشهر باشد؛ جشنی که روح موسیقی جنوب را در کوچه‌ها و خیابان‌های شهر جاری می‌کند. صبح روز گذشته بود که خبر رسید این فستیوال اما حالا لغو شده است. تا ساعتی بعد اما خبرهای دیگری مبنی بر پیگیری وزارت ارشاد برای برگزاری این فستیوال مردمی در سرخط اخبار رسانه‌ها قرار گرفت.
به گزارش اقتصاددریایی، از چند روز پیش، کم‌وبیش زمزمه‌هایی درباره لغو فستیوال موسیقی کوچه در بوشهر شنیده می‌شد. مثل همیشه برخی رسانه‌های جریان خاص هم این زمزمه‌ها را بیشتر پوشش می‌دادند. آخرین جمعه فروردین ماه و یکی از خطبه‌های نماز جمعه در استان بوشهر، اما موجب شد تا زمزمه‌های لغو این فستیوال مردمی بلندتر شنیده شود. در نهایت هم آنطور که نادره رضایی، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در صفحه خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت: «علی‌رغم دوماه تلاش، کوچه بن‌بست شد». با این حال اخبار حاکی از رایزنی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای برگزاری این فستیوال موسیقی است.
فستیوال موسیقی محلی جنوب به نام «کوچه» در بوشهر، این مرتبه چهار روز قبل از برگزاری، با وجود داشتن مجوز از وزارت ارشاد، لغو شده است. این فستیوال قرار بود پنجم تا دهم اردیبهشت برگزار شود. لغو فستیوال موسیقی کوچه در سال‌جاری تنها حاشیه و برخورد سلیقه‌ای با این جشنواره موسیقی محلی نیست. سه‌جشنواره قبلی کوچه در سال‌های گذشته با استقبال زیادی مواجه شده است و در جشنواره سوم در اسفند۱۴۰۲ به دلیل برخی فشارها، بدون اختتامیه و به‌طور ناگهانی به پایان رسید.
فستیوال کوچه چطور لغو شد؟
تا زمان تهیه این گزارش هنوز هیچ مقام رسمی دلیلی برای لغو جشنواره امسال اعلام نکرده است، در این میان اما برخی رسانه‌های رسمی گزارش داده‌اند که دوروز پیش در نماز جمعه دشتستان، حسن مصلح انتقادهای تندی علیه جشنواره مطرح کرده بود. براساس گزارش ایسنا، امام جمعه دشتستان در آخرین خطبه‌های خود در ۲۹فروردین گفته بود: «شعار کاذب خیام‌خوانی و ترویج فرهنگ سنتی و اصیل بوشهر، بهانه‌ای شده برای ترویج اختلاط، رقص، کشف‌حجاب و شکستن خطوط قرمز شرع و عرف کاری که اینان مروج آن هستند، انسان را یاد عملکرد بنیاد فرح پهلوی می‌اندازد.» او همچنین گفته بود: «امروز شاهد اجرای فستیوالی هستیم که نه‌تنها نشانی از فرهنگ اصیل بوشهر ندارد، بلکه تبدیل به صحنه‌ای از ولنگاری، ابتذال فرهنگی و بی‌حیایی شده است.»
لغو چهارمین دوره از فستیوال «کوچه» در حالی است که تنها چهارروز به برگزاری این رویداد باقی مانده بود و اقدامات قانونی اعم از اخذ مجوز ارشاد برای برگزاری آن صورت گرفته بود. البته سال گذشته هم اختتامیه فستیوال «کوچه» بنابر نظرات سلیقه‌ای لغو شد و امسال هم به مجوزی که وزارت ارشاد برای برگزاری این رویداد صادر کرده بود، بی‌توجهی شد. اکنون که فستیوال «کوچه» لغو شده است و اخیرا هم برگزاری چند کنسرت دیگر باوجود داشتن مجوز لغو شده‌اند، به نظر می‌رسد به‌راحتی می‌توان از یک قانون که توسط نهاد بالادستی یعنی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است، سرپیچی کرد. درحقیقت گویا اسنادی مانند سند ملی موسیقی ضمانت اجرایی ندارند.
واکنش‌ها به لغو فستیوال کوچه
روز گذشته هنوز به میانه روز نرسیده بود که معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از لغو فستیوال «کوچه» در بوشهر خبر داد. نادره رضایی با انتشار استوری در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت: علی‌رغم دوماه تلاش، کوچه بن‌بست شد. هرچند وی توضیح بیشتری ارائه نداده، اما به‌نظر می‌رسد این وزارتخانه و استانداری بوشهر تلاش زیادی برای به ثمر نشاندن این رویداد داشته‌اند.
محسن شریفیان، سرپرست گروه موسیقی لیان با انتشار ویدئویی در شبکه اجتماعی اینستاگرام به لغو این جشنواره موسیقی محلی جنوب اشاره کرد و می‌گوید: کوچه تعطیل شدنی نیست. من به همراه تمام دوستانم بوشهر می‌آیم و از شما پذیرایی می‌کنیم. (...) از پنجم اردیبهشت، درهای خانه‌های بوشهری روی مهمانان فستیوال کوچه گشوده خواهد شد؛ خانه‌هایی قدیمی، آغشته به بوی عود و کندر و خاطره گل‌های کاغذی رنگی. ما میزبان خواهیم بود؛ در دل دیوارهایی که قصه می‌گویند و برای مهمانانی که با دل می‌آیند، خواهیم نواخت.
در صفحه مجازی فستیوال کوچه نیز یک استوری با این متن منتشر شده است: «ما باختیم. بی‌هیچ خشم و طعنه‌ای تبریک می‌گیم به سمت برنده». در این متن آمده است: «ما تا دلخوشی کوچک در بوشهر در پناه هم نشستن از دست نرود هرچی گفتن پذیرفتیم (...) همه کاهیدن‌ها و زدودن‌ها را پذیرفتیم. پذیرفتیم اما نشد هی دیر شد ولی نشد. ما حالا تا آنجا که تن یک آدم جا بدهد شرمساریم. به هتل‌ها و ایرلاین‌ها رو میندازیم که یک معرکه انسانی راه بندازند و فارغ از روال دستاوردهای اقتصادی بی‌پنالتی مبالغ رزرو جا و پرواز رو عودت دهند. بعد، اگر و اگر و اگر کسی دلش خواست علی‌رغم همه اینها بیاید و آن چندروز وعده داده‌شده اردیبهشت را در بوشهر مهمان ما باشد؛ ما و رفیق‌های‌مان و مردم لنگه‌ندار بوشهر. تمام وجودمون رو خرج دلخوش به خانه برگشتنش می‌کنیم. تمام ما شاید برابر شأن و شخصیت و سلیقه شما اندک باشد، ولی بی‌دریغ خرج قلب قدم و نظر بلندتان می‌کنیم». در پایان آمده است: «چه بسا فستیوال موسیقی کنار رفت که فستیوال آدم‌ها از راه برسد؛ فستیوال مردم غریب و غریب و شریف ایران».
پیگیری وزارت ارشاد برای اجرای فستیوال کوچه
ظهر دیروز بود که خبرگزاری‌های رسمی کشور اعلام کردند که با پیگیری‌های مستمر بخش‌های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان استان بوشهر، چهارمین دوره فستیوال «کوچه» مجوزهای لازم را دریافت کرد. به گزارش ایرنا، هماهنگی‌های لازم از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ستاد تهران و بوشهر برای برگزاری چهارمین دوره فستیوال موسیقی کوچه صورت گرفته و تا لحظه مخابره گزارش، برگزاری این رویداد قطعی به نظر می‌رسد. تا لحظه تهیه این گزارش براساس خبر منتشرشده از سوی خبرگزاری‌ها، رایزنی‌ها و پیگیری‌های مجدد برای گرفتن مجوزهای لازم موفقیت‌آمیز بوده است. سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شخصا پیگیر برگزاری فستیوال «کوچه» بود و در این رابطه با وزیر کشور وارد مذاکره شد. با این حال تا زمان تهیه این گزارش، روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر برگزاری چهارمین دوره فستیوال موسیقی کوچه را رسما اعلام نکرده است.
فستیوال کوچه از کجا آغاز شد؟
فستیوال کیچه(کوچه) یک رویداد فرهنگی و هنری است که هرساله در بافت تاریخی بوشهر برگزار می‌شود. این فستیوال، ترکیبی از موسیقی، هنرهای نمایشی، نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و آیین‌های سنتی است که در کوچه‌ها و معابر قدیمی شهر اجرا می‌شود و بوشهر را به یک صحنه زنده فرهنگی تبدیل می‌کند. این رویداد نه‌تنها فضایی برای نمایش و حفظ سنت‌های کهن جنوب ایران ایجاد می‌کند، بلکه فرصتی عالی برای آشنایی با موسیقی بومی، هنرهای محلی و سبک زندگی مردم بوشهر است. فستیوال «کوچه» باعث زنده‌شدن بافت تاریخی شهر، جذب گردشگران و تقویت ارتباط بین هنرمندان محلی و مردم می‌شود.
فستیوال «کوچه» به‌عنوان یک رویداد فرهنگی-موسیقایی برگزاری خود را از سال ۱۳۹۶ در شهر بوشهر آغاز کرده و هرساله میزبان گروه‌های موسیقی متفاوت از نقاط مختلف ایران است. این جشنواره با هدف معرفی و ترویج تنوع فرهنگی و موسیقایی، هرشب به یکی از سبک‌های خاص موسیقی توجه می‌کند؛ یک شب به موسیقی لری اختصاص دارد، شب دیگر به ریتم‌های عربی و در شبی دیگر نوبت به نغمه‌های بوشهری و بندری می‌رسد. فستیوال کوچه، یک رویداد هنری چندرسانه‌ای است که در کوچه‌های بافت تاریخی بوشهر برگزار می‌شود.
این فستیوال با هدف احیای بافت تاریخی، ترویج هنر و فرهنگ بومی و ایجاد فضایی برای تعامل هنرمندان و مردم برنامه‌ریزی شده است. جشنواره موسیقی کوچه اولین‌بار در سال ۱۳۹۶ در بوشهر برگزار شد و پس از برگزاری دودوره و وقفه‌ای ۴ساله به علت شیوع بیماری کرونا مدتی برگزار نشد. این جشنواره غیردولتی است و برگزارکنندگان آن از مسئولان دولتی نیستند.
فستیوال کوچه و کارآفرینی فرهنگی محلی
بسیاری از کارشناسان معتقدند که فستیوال موسیقی کوچه را می‌توان به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق کارآفرینی فرهنگی محلی در سراسر کشور معرفی کرد؛ رویدادی که با تکیه بر فرهنگ بومی توانست به فرصتی برای اشتغالزایی، برندسازی شهری و ارتقای سرمایه اجتماعی تبدیل شود. از جمله نقاط قوت این فستیوال، بهره‌گیری هوشمندانه از سرمایه فرهنگی بومی است. موسیقی جنوب، نظیر نی‌انبان و شروه، همراه با آیین‌های دریایی، محتوای اصلی این جشنواره را شکل داده‌اند. علاوه‌بر آن، بازنمایی خوراک، پوشش و هنرهای محلی در قالب رویدادهای متنوع، جذابیت آن را دوچندان کرده است.
این فستیوال بستری برای توسعه اقتصاد خلاق در منطقه نیز فراهم کرده است؛ فروش صنایع‌دستی، سوغات و خدمات هنری و زمینه‌سازی برای ظهور استارتاپ‌های خلاق در حوزه‌هایی همچون گردشگری، آموزش موسیقی و تولید محتوا از جمله نتایج ملموس آن است. همچنین ایجاد امکان شبکه‌سازی میان هنرمندان محلی با فعالان ملی و بین‌المللی و هم‌افزایی میان نهادهای فرهنگی، بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد، از دیگر مزایای این رویداد به‌شمار می‌رود.
فستیوال کیچه (کوچه) ظرفیت بالایی برای توسعه کارآفرینی مبتنی بر مکان دارد؛ چراکه از فضاهای عمومی و تاریخی شهر بهره می‌برد و می‌تواند نقش مهمی در بازآفرینی شهری ایفا کند. این فستیوال همچنین می‌تواند بوشهر را به‌عنوان یک مقصد فرهنگی بین‌المللی در حوزه موسیقی و آیین‌های محلی مطرح سازد. گسترش کسب‌وکارهای خلاق، تولید مستند، آلبوم، محصولات فرهنگی و حتی پوشاک و دکور سنتی، به همراه اشتغالزایی غیرمستقیم در بخش‌هایی چون حمل‌ونقل، غذا و بوم‌گردی نیز از چشم‌اندازهای روشن آن خواهد بود. حالا اما همین فستیوال موسیقی محلی مردمان جنوب ساکن در حاشیه خلیج‌فارس، با برخورد سلیقه‌ای به تعطیلی کشیده شده است.
سمفونی خودمختاری فرهنگی در کشور
از سال‌ها قبل همواره برگزاری کنسرت‌های موسیقی در کلانشهر مشهد با حاشیه‌های متعددی همراه بود. لغو متعدد کنسرت‌های موسیقی مجوزدار در این شهر موجب شده بود تا برخی در واکنشی طنز، این منطقه را ایالتی خودمختار نام‌گذاری کنند. مشابه این اتفاق طی سال‌ها و ماه‌های گذشته در استان‌ها و شهرهای مختلف کشور نیز اتفاق افتاد. لغو فستیوال موسیقی کوچه در بوشهر شاید در حال حاضر آخرین نمونه از این رفتارهای سلیقه‌ای بدون در نظر گرفتن مجوزهای صادرشده توسط نهادهای بالادستی و علاقه مردم باشد، اما خیلی دور از ذهن است که نقطه پایانی این خودسری‌ها و خودمختاری‌ها در عرصه فرهنگی کشور باشد.
چهارروز مانده به آغاز فستیوال «کوچه» در بوشهر، این جشنواره مردمی لغو شد. در این میان مجوز وزارت ارشاد، به حکم سلیقه‌ای محلی بی‌اعتبار شده است. گویی ایران اسلامی امروز، نه یک کشور که مجموعه‌ای است از خودمختارهای فرهنگی که هرکدام برای سلیقه محدوده‌ای مشخص کرده‌اند. فستیوال «کوچه» در بوشهر لغو شده و آنطور که «تابناک» در گزارشی نوشته، خبر می‌رسد که بعد از اعلام مخالفت تنی چند از امامان جمعه، یک سری نهادها نیز با داستان لغو همراه شده‌اند.
در میان مخالفت نهادهایی همچون سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه و چند نهاد دیگر، مخالفت اداره کل میراث‌فرهنگی از همه عجیب‌تر است. در این بین خبرهای رسیده حاکی از تاکید رئیس دولت بر اجرای این برنامه است و حتی از استاندار بوشهر خواسته شده است که تدارک لازم را برای برگزاری فستیوال «کوچه» دیده و خود نیز در مراسم حضور داشته باشد. «تابناک» در مطلبی نوشته است: حتی ظاهرا در جلسه‌ای، برخی نهادهای مخالف برگزاری این برنامه، فیلم‌هایی از چندوچون برگزاری فستیوال‌های قبلی به رئیس‌جمهور نمایش داده‌اند تا شاید نسبت به لغو برنامه، وی را متقاعد کنند که مسعود پزشکیان همچنان بر برگزاری فستیوال تاکید کرده و گفته است که « مدیریت کنید تا برگزار شود».
اینکه داستان در نهایت چه خواهد شد، بماند. بحث بر سر ترویج و شیوع ایجاد خودمختاری فرهنگی- اجتماعی در استان‌هاست که چندان جدی گرفته نشده است. کسی انکار نمی‌کند اصالت و حرمت فرهنگ ایرانی-اسلامی را، اما مدعیان ارزش‌ها و سردهندگان نام رئیسعلی دلواری! کاش می‌اندیشیدند اگر امروز آن مرد زنده بود، برای شادی مردم جنوب، خود پیشقراول فستیوال «کوچه» می‌شد، اما حالا نامش را می‌گذاریم درست دم در و در آستان کوچه، تا بهانه و مانع باشد. بن‌بستی باشد بر چندروز نشاط مردم. این‌گونه است که در سایه‌سار تفسیرهای متعصبانه نشاط اجتماعی قربانی می‌شود بر سنگفرش کوچه‌های بوشهر... جای پای شادی را دستور به دستور محو می‌کنند.
این هم فستیوالی است دیگر. هرچند ایرلاین‌ها، هتل‌ها، نهادها و مردم دور و نزدیک باید دردسرهای لغو فستیوال را باید تحمل کنند و همه چیز را به روال دلبخواه چندنفر برگردانند، اما فستیوالی دیگر و جریان‌سازتری به راه افتاده است تا مگر متولیان فرهنگی کشور و از جمله شورای‌عالی انقلاب فرهنگی را به تأمل و تدبر وا دارد. فستیوال ترویج خودمختاری فرهنگی که چه بسا به عرصه‌های دیگر هم سرایت کند. احترام به فرهنگ بومی و اصیل که بلی، اما نه به قیمت نقض آشکار قوانین کشوری اسلامی. امروز فستیوالی لغو می‌شود، فردا چه خواهد شد؟ وقتی نهادهای محلی خود را مجاز به نقض مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌دانند و وقتی بدبینی جمع کثیری به ارزش‌های اسلامی رقم زده می‌شود.
وقتش رسیده که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تکلیف خود را با امارت‌های فرهنگی روشن کند. یا باید قانون حاکم باشد، یا هر کس برای خود سلطانی شود در فرهنگ. سلاطینی که جمع همه دغدغه ها، سخنرانی‌ها، ارزش‌مداری‌ها، مدیریت‌ها و خطابه‌هایشان شده فرهنگ امروز که بر تارک افتخارات می‌درخشد؛ بفرمایید این هم رویش. این چندروز لبخند جامعه هم تقدیم انبساط‌خاطرتان. ملالی نیست اگر روزگار ما قرین بدحالی است.
فستیوال کوچه خلاف جهت فستیوال خواجه عطا
زمستان سال گذشته بود که فستیوال مردمی خواجه عطا در بندرعباس برگزار شد. هدف اصلی از برگزاری این جشنواره معرفی آداب و رسوم مردم هرمزگان و بندرعباس بود که اقدامی تحسین برانگیز به‌شمار می‌رود. این جشنواره که در سال۱۴۰۳ در رویدادهای گردشگری جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است، برای سومین سال با سبک زندگی ساحلی از جمله اجرای موسیقی‌های محلی و عروسی سنتی برگزار شد. ابعاد این جشنواره در سال گذشته بزرگ‌تر از سال‌های قبل بود و گفته می‌شود که ۱۴هزار نفر در این جشنواره شرکت کرده‌اند.
پس از دو روز از برگزاری این جشنواره و انتشار تصاویر متعدد که بیشتر در فضاهای مجازی منتشر شد، آن زمان بود که حاشیه‌ها شروع شد و مسئولان دونهاد فرهنگی مهم در استان بیانیه‌ای علیه شیوه برگزاری آن صادر کردند. ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان هرمزگان با انتقاد از حواشی جشنواره خواجه عطا، بر لزوم برخورد قاطع دادستان با عوامل برگزاری این رویداد تأکید کرد و نسبت به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی چنین برنامه‌هایی هشدار داد. حسن کریمی، دبیرستاد امر به معروف و نهی از منکر هرمزگان گفته، برگزاری چنین جشنواره‌هایی که مروج فساد و بی‌بندوباری اجتماعی هستند، به هیچ وجه با ارزش‌ها و اصول دینی و فرهنگی جامعه ما سازگار نیست و موجب تضعیف بنیان‌های اخلاقی جامعه می‌شود. همچنین حجت‌الاسلام نادر حقیقی، مدیر حوزه‌های علمیه هرمزگان با انتشار بیانیه‌ای به ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی اخیر در جشنواره خواجه عطا اعتراض کرد و از نهادهای مرتبط، به‌ویژه سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری و سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی، خواست تا به‌طور فوری اقداماتی برای جلوگیری از تکرار این مشکلات انجام دهند.
حجت‌الاسلام والمسلمین عبادی‌زاده، نماینده ولی‌فقیه در استان هرمزگان و امام جمعه بندرعباس نیز با اتخاذ موضعی منطقی هم از نمایش برخی ناهنجاری‌ها که برخلاف رسوم سنتی ساحل‌نشینان بود گلایه کرد و هم در پاسخ به برخی انتقادهای مطرح‌شده از نحوه برگزاری این جشنواره مردمی، خواستار مدیریت صحیح و جلوگیری از انحراف و بروز ناهنجاری در این جشنواره شد.
وی در یکی از خطبه‌های نماز جمعه این شهر، گفت: با اشاره به برگزاری این برنامه، تأکید دارم که برگزاری رویدادهای فرهنگی و سنتی اگرچه اقدامی ارزشمند برای حفظ فرهنگ بومی است، اما باید با نظارت دقیق همراه باشد تا از هرگونه انحراف و ناهنجاری جلوگیری شود. برگزاری جشنواره‌هایی مانند خواجه عطا، در صورتی که به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند زمینه‌ساز احیای سنت‌ها و فرهنگ‌های اصیل باشد. با این حال، نباید اجازه دهیم برنامه‌های اینچنینی، بستری برای بروز ناهنجاری‌های فرهنگی شود.
نماینده ولی‌فقیه در هرمزگان با اشاره به برخی حواشی این جشنواره، مسئولان و برگزارکنندگان را به نظارت دقیق‌تر دعوت کرد و افزود: سازمان‌ها و نهادهایی که برای برگزاری چنین رویدادهایی مجوز صادر می‌کنند، باید نسبت به محتوای برنامه‌ها و نحوه اجرای آن‌ها نظارت داشته باشند. نظارت نکردن می‌تواند باعث وقوع ناهنجاری‌ها و ایجاد فضای نامطلوب شود.
عبادی‌زاده همچنین از مردم خواست تا با دقت و هوشیاری، اجازه ندهند این رویدادها از مسیر اصلی خود منحرف شده و به ابزاری برای تخریب ارزش‌های دینی و فرهنگی تبدیل شود. جشنواره‌های محلی باید به‌عنوان بستری برای ترویج ارزش‌ها و تقویت هویت بومی و اسلامی جامعه استفاده شوند.
امام جمعه بندرعباس از مردم متدین بندرعباس قدردانی کرد که با هوشیاری خود، ناهنجاری‌ها را مورد انتقاد قرار دادند و از مسئولان خواستار اصلاحات بعدی در موارد مشابه شد. عبادی‌زاده همچنین ابراز امیدواری کرد که با همکاری مردم و مسئولان، برگزاری این‌گونه برنامه‌ها با شکوه و در چارچوب ارزش‌های دینی و فرهنگی ادامه یابد.
به نظر می‌رسد برخی مسئولان و مقام‌ها در استان بوشهر در قبل فستیوال موسیقی کوچه تصمیم گرفته‌اند که مسیری خلاف جهت موضع منطقی و معقول امام جمعه بندرعباس در مورد فستیوال مردمی خواجه را طی کنند. این همان موضوعی است که نگرانی‌های بعدی را به همراه خواهد داشت و باید پرسید که اگر فرداروزی اهالی ساز و کوبه برداشتند و بدون بلیت و شماره صندلی در ساحل جنوب، خود، فستیوال کوچه به کوچه به راه انداختند، چه واکنشی به همراه خواهد داشت؟ آیا هزینه‌های این اعمال سلیقه‌های فردی در قبال جشنواره‌های مردمی قطعا سنگین‌تر نخواهد بود؟
فستیوال موسیقی محلی جنوب به نام «کوچه» در بوشهر، این مرتبه چهار روز قبل از برگزاری، با وجود داشتن مجوز از وزارت ارشاد، لغو شده است. این فستیوال قرار بود پنجم تا دهم اردیبهشت برگزار شود. لغو فستیوال موسیقی کوچه در سال‌جاری تنها حاشیه و برخورد سلیقه‌ای با این جشنواره موسیقی محلی نیست. سه‌جشنواره قبلی کوچه در سال‌های گذشته با استقبال زیادی مواجه شده است و در جشنواره سوم در اسفند۱۴۰۲ به دلیل برخی فشارها، بدون اختتامیه و به‌طور ناگهانی به پایان رسید.
فستیوال کوچه چطور لغو شد؟
تا زمان تهیه این گزارش هنوز هیچ مقام رسمی دلیلی برای لغو جشنواره امسال اعلام نکرده است، در این میان اما برخی رسانه‌های رسمی گزارش داده‌اند که دوروز پیش در نماز جمعه دشتستان، حسن مصلح انتقادهای تندی علیه جشنواره مطرح کرده بود. براساس گزارش ایسنا، امام جمعه دشتستان در آخرین خطبه‌های خود در ۲۹فروردین گفته بود: «شعار کاذب خیام‌خوانی و ترویج فرهنگ سنتی و اصیل بوشهر، بهانه‌ای شده برای ترویج اختلاط، رقص، کشف‌حجاب و شکستن خطوط قرمز شرع و عرف کاری که اینان مروج آن هستند، انسان را یاد عملکرد بنیاد فرح پهلوی می‌اندازد.» او همچنین گفته بود: «امروز شاهد اجرای فستیوالی هستیم که نه‌تنها نشانی از فرهنگ اصیل بوشهر ندارد، بلکه تبدیل به صحنه‌ای از ولنگاری، ابتذال فرهنگی و بی‌حیایی شده است.»
لغو چهارمین دوره از فستیوال «کوچه» در حالی است که تنها چهارروز به برگزاری این رویداد باقی مانده بود و اقدامات قانونی اعم از اخذ مجوز ارشاد برای برگزاری آن صورت گرفته بود. البته سال گذشته هم اختتامیه فستیوال «کوچه» بنابر نظرات سلیقه‌ای لغو شد و امسال هم به مجوزی که وزارت ارشاد برای برگزاری این رویداد صادر کرده بود، بی‌توجهی شد. اکنون که فستیوال «کوچه» لغو شده است و اخیرا هم برگزاری چند کنسرت دیگر باوجود داشتن مجوز لغو شده‌اند، به نظر می‌رسد به‌راحتی می‌توان از یک قانون که توسط نهاد بالادستی یعنی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است، سرپیچی کرد. درحقیقت گویا اسنادی مانند سند ملی موسیقی ضمانت اجرایی ندارند.
واکنش‌ها به لغو فستیوال کوچه
روز گذشته هنوز به میانه روز نرسیده بود که معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از لغو فستیوال «کوچه» در بوشهر خبر داد. نادره رضایی با انتشار استوری در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت: علی‌رغم دوماه تلاش، کوچه بن‌بست شد. هرچند وی توضیح بیشتری ارائه نداده، اما به‌نظر می‌رسد این وزارتخانه و استانداری بوشهر تلاش زیادی برای به ثمر نشاندن این رویداد داشته‌اند.
محسن شریفیان، سرپرست گروه موسیقی لیان با انتشار ویدئویی در شبکه اجتماعی اینستاگرام به لغو این جشنواره موسیقی محلی جنوب اشاره کرد و می‌گوید: کوچه تعطیل شدنی نیست. من به همراه تمام دوستانم بوشهر می‌آیم و از شما پذیرایی می‌کنیم. (...) از پنجم اردیبهشت، درهای خانه‌های بوشهری روی مهمانان فستیوال کوچه گشوده خواهد شد؛ خانه‌هایی قدیمی، آغشته به بوی عود و کندر و خاطره گل‌های کاغذی رنگی. ما میزبان خواهیم بود؛ در دل دیوارهایی که قصه می‌گویند و برای مهمانانی که با دل می‌آیند، خواهیم نواخت.
در صفحه مجازی فستیوال کوچه نیز یک استوری با این متن منتشر شده است: «ما باختیم. بی‌هیچ خشم و طعنه‌ای تبریک می‌گیم به سمت برنده». در این متن آمده است: «ما تا دلخوشی کوچک در بوشهر در پناه هم نشستن از دست نرود هرچی گفتن پذیرفتیم (...) همه کاهیدن‌ها و زدودن‌ها را پذیرفتیم. پذیرفتیم اما نشد هی دیر شد ولی نشد. ما حالا تا آنجا که تن یک آدم جا بدهد شرمساریم. به هتل‌ها و ایرلاین‌ها رو میندازیم که یک معرکه انسانی راه بندازند و فارغ از روال دستاوردهای اقتصادی بی‌پنالتی مبالغ رزرو جا و پرواز رو عودت دهند. بعد، اگر و اگر و اگر کسی دلش خواست علی‌رغم همه اینها بیاید و آن چندروز وعده داده‌شده اردیبهشت را در بوشهر مهمان ما باشد؛ ما و رفیق‌های‌مان و مردم لنگه‌ندار بوشهر. تمام وجودمون رو خرج دلخوش به خانه برگشتنش می‌کنیم. تمام ما شاید برابر شأن و شخصیت و سلیقه شما اندک باشد، ولی بی‌دریغ خرج قلب قدم و نظر بلندتان می‌کنیم». در پایان آمده است: «چه بسا فستیوال موسیقی کنار رفت که فستیوال آدم‌ها از راه برسد؛ فستیوال مردم غریب و غریب و شریف ایران».
پیگیری وزارت ارشاد برای اجرای فستیوال کوچه
ظهر دیروز بود که خبرگزاری‌های رسمی کشور اعلام کردند که با پیگیری‌های مستمر بخش‌های مختلف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مسئولان استان بوشهر، چهارمین دوره فستیوال «کوچه» مجوزهای لازم را دریافت کرد. به گزارش ایرنا، هماهنگی‌های لازم از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ستاد تهران و بوشهر برای برگزاری چهارمین دوره فستیوال موسیقی کوچه صورت گرفته و تا لحظه مخابره گزارش، برگزاری این رویداد قطعی به نظر می‌رسد. تا لحظه تهیه این گزارش براساس خبر منتشرشده از سوی خبرگزاری‌ها، رایزنی‌ها و پیگیری‌های مجدد برای گرفتن مجوزهای لازم موفقیت‌آمیز بوده است. سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شخصا پیگیر برگزاری فستیوال «کوچه» بود و در این رابطه با وزیر کشور وارد مذاکره شد. با این حال تا زمان تهیه این گزارش، روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر برگزاری چهارمین دوره فستیوال موسیقی کوچه را رسما اعلام نکرده است.
فستیوال کوچه از کجا آغاز شد؟
فستیوال کیچه(کوچه) یک رویداد فرهنگی و هنری است که هرساله در بافت تاریخی بوشهر برگزار می‌شود. این فستیوال، ترکیبی از موسیقی، هنرهای نمایشی، نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و آیین‌های سنتی است که در کوچه‌ها و معابر قدیمی شهر اجرا می‌شود و بوشهر را به یک صحنه زنده فرهنگی تبدیل می‌کند. این رویداد نه‌تنها فضایی برای نمایش و حفظ سنت‌های کهن جنوب ایران ایجاد می‌کند، بلکه فرصتی عالی برای آشنایی با موسیقی بومی، هنرهای محلی و سبک زندگی مردم بوشهر است. فستیوال «کوچه» باعث زنده‌شدن بافت تاریخی شهر، جذب گردشگران و تقویت ارتباط بین هنرمندان محلی و مردم می‌شود.
فستیوال «کوچه» به‌عنوان یک رویداد فرهنگی-موسیقایی برگزاری خود را از سال ۱۳۹۶ در شهر بوشهر آغاز کرده و هرساله میزبان گروه‌های موسیقی متفاوت از نقاط مختلف ایران است. این جشنواره با هدف معرفی و ترویج تنوع فرهنگی و موسیقایی، هرشب به یکی از سبک‌های خاص موسیقی توجه می‌کند؛ یک شب به موسیقی لری اختصاص دارد، شب دیگر به ریتم‌های عربی و در شبی دیگر نوبت به نغمه‌های بوشهری و بندری می‌رسد. فستیوال کوچه، یک رویداد هنری چندرسانه‌ای است که در کوچه‌های بافت تاریخی بوشهر برگزار می‌شود.
این فستیوال با هدف احیای بافت تاریخی، ترویج هنر و فرهنگ بومی و ایجاد فضایی برای تعامل هنرمندان و مردم برنامه‌ریزی شده است. جشنواره موسیقی کوچه اولین‌بار در سال ۱۳۹۶ در بوشهر برگزار شد و پس از برگزاری دودوره و وقفه‌ای ۴ساله به علت شیوع بیماری کرونا مدتی برگزار نشد. این جشنواره غیردولتی است و برگزارکنندگان آن از مسئولان دولتی نیستند.
فستیوال کوچه و کارآفرینی فرهنگی محلی
بسیاری از کارشناسان معتقدند که فستیوال موسیقی کوچه را می‌توان به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق کارآفرینی فرهنگی محلی در سراسر کشور معرفی کرد؛ رویدادی که با تکیه بر فرهنگ بومی توانست به فرصتی برای اشتغالزایی، برندسازی شهری و ارتقای سرمایه اجتماعی تبدیل شود. از جمله نقاط قوت این فستیوال، بهره‌گیری هوشمندانه از سرمایه فرهنگی بومی است. موسیقی جنوب، نظیر نی‌انبان و شروه، همراه با آیین‌های دریایی، محتوای اصلی این جشنواره را شکل داده‌اند. علاوه‌بر آن، بازنمایی خوراک، پوشش و هنرهای محلی در قالب رویدادهای متنوع، جذابیت آن را دوچندان کرده است.
این فستیوال بستری برای توسعه اقتصاد خلاق در منطقه نیز فراهم کرده است؛ فروش صنایع‌دستی، سوغات و خدمات هنری و زمینه‌سازی برای ظهور استارتاپ‌های خلاق در حوزه‌هایی همچون گردشگری، آموزش موسیقی و تولید محتوا از جمله نتایج ملموس آن است. همچنین ایجاد امکان شبکه‌سازی میان هنرمندان محلی با فعالان ملی و بین‌المللی و هم‌افزایی میان نهادهای فرهنگی، بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد، از دیگر مزایای این رویداد به‌شمار می‌رود.
فستیوال کیچه (کوچه) ظرفیت بالایی برای توسعه کارآفرینی مبتنی بر مکان دارد؛ چراکه از فضاهای عمومی و تاریخی شهر بهره می‌برد و می‌تواند نقش مهمی در بازآفرینی شهری ایفا کند. این فستیوال همچنین می‌تواند بوشهر را به‌عنوان یک مقصد فرهنگی بین‌المللی در حوزه موسیقی و آیین‌های محلی مطرح سازد. گسترش کسب‌وکارهای خلاق، تولید مستند، آلبوم، محصولات فرهنگی و حتی پوشاک و دکور سنتی، به همراه اشتغالزایی غیرمستقیم در بخش‌هایی چون حمل‌ونقل، غذا و بوم‌گردی نیز از چشم‌اندازهای روشن آن خواهد بود. حالا اما همین فستیوال موسیقی محلی مردمان جنوب ساکن در حاشیه خلیج‌فارس، با برخورد سلیقه‌ای به تعطیلی کشیده شده است.
سمفونی خودمختاری فرهنگی در کشور
از سال‌ها قبل همواره برگزاری کنسرت‌های موسیقی در کلانشهر مشهد با حاشیه‌های متعددی همراه بود. لغو متعدد کنسرت‌های موسیقی مجوزدار در این شهر موجب شده بود تا برخی در واکنشی طنز، این منطقه را ایالتی خودمختار نام‌گذاری کنند. مشابه این اتفاق طی سال‌ها و ماه‌های گذشته در استان‌ها و شهرهای مختلف کشور نیز اتفاق افتاد. لغو فستیوال موسیقی کوچه در بوشهر شاید در حال حاضر آخرین نمونه از این رفتارهای سلیقه‌ای بدون در نظر گرفتن مجوزهای صادرشده توسط نهادهای بالادستی و علاقه مردم باشد، اما خیلی دور از ذهن است که نقطه پایانی این خودسری‌ها و خودمختاری‌ها در عرصه فرهنگی کشور باشد.
چهارروز مانده به آغاز فستیوال «کوچه» در بوشهر، این جشنواره مردمی لغو شد. در این میان مجوز وزارت ارشاد، به حکم سلیقه‌ای محلی بی‌اعتبار شده است. گویی ایران اسلامی امروز، نه یک کشور که مجموعه‌ای است از خودمختارهای فرهنگی که هرکدام برای سلیقه محدوده‌ای مشخص کرده‌اند. فستیوال «کوچه» در بوشهر لغو شده و آنطور که «تابناک» در گزارشی نوشته، خبر می‌رسد که بعد از اعلام مخالفت تنی چند از امامان جمعه، یک سری نهادها نیز با داستان لغو همراه شده‌اند.
در میان مخالفت نهادهایی همچون سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه و چند نهاد دیگر، مخالفت اداره کل میراث‌فرهنگی از همه عجیب‌تر است. در این بین خبرهای رسیده حاکی از تاکید رئیس دولت بر اجرای این برنامه است و حتی از استاندار بوشهر خواسته شده است که تدارک لازم را برای برگزاری فستیوال «کوچه» دیده و خود نیز در مراسم حضور داشته باشد. «تابناک» در مطلبی نوشته است: حتی ظاهرا در جلسه‌ای، برخی نهادهای مخالف برگزاری این برنامه، فیلم‌هایی از چندوچون برگزاری فستیوال‌های قبلی به رئیس‌جمهور نمایش داده‌اند تا شاید نسبت به لغو برنامه، وی را متقاعد کنند که مسعود پزشکیان همچنان بر برگزاری فستیوال تاکید کرده و گفته است که « مدیریت کنید تا برگزار شود».
اینکه داستان در نهایت چه خواهد شد، بماند. بحث بر سر ترویج و شیوع ایجاد خودمختاری فرهنگی- اجتماعی در استان‌هاست که چندان جدی گرفته نشده است. کسی انکار نمی‌کند اصالت و حرمت فرهنگ ایرانی-اسلامی را، اما مدعیان ارزش‌ها و سردهندگان نام رئیسعلی دلواری! کاش می‌اندیشیدند اگر امروز آن مرد زنده بود، برای شادی مردم جنوب، خود پیشقراول فستیوال «کوچه» می‌شد، اما حالا نامش را می‌گذاریم درست دم در و در آستان کوچه، تا بهانه و مانع باشد. بن‌بستی باشد بر چندروز نشاط مردم. این‌گونه است که در سایه‌سار تفسیرهای متعصبانه نشاط اجتماعی قربانی می‌شود بر سنگفرش کوچه‌های بوشهر... جای پای شادی را دستور به دستور محو می‌کنند.
این هم فستیوالی است دیگر. هرچند ایرلاین‌ها، هتل‌ها، نهادها و مردم دور و نزدیک باید دردسرهای لغو فستیوال را باید تحمل کنند و همه چیز را به روال دلبخواه چندنفر برگردانند، اما فستیوالی دیگر و جریان‌سازتری به راه افتاده است تا مگر متولیان فرهنگی کشور و از جمله شورای‌عالی انقلاب فرهنگی را به تأمل و تدبر وا دارد. فستیوال ترویج خودمختاری فرهنگی که چه بسا به عرصه‌های دیگر هم سرایت کند. احترام به فرهنگ بومی و اصیل که بلی، اما نه به قیمت نقض آشکار قوانین کشوری اسلامی. امروز فستیوالی لغو می‌شود، فردا چه خواهد شد؟ وقتی نهادهای محلی خود را مجاز به نقض مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌دانند و وقتی بدبینی جمع کثیری به ارزش‌های اسلامی رقم زده می‌شود.
وقتش رسیده که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تکلیف خود را با امارت‌های فرهنگی روشن کند. یا باید قانون حاکم باشد، یا هر کس برای خود سلطانی شود در فرهنگ. سلاطینی که جمع همه دغدغه ها، سخنرانی‌ها، ارزش‌مداری‌ها، مدیریت‌ها و خطابه‌هایشان شده فرهنگ امروز که بر تارک افتخارات می‌درخشد؛ بفرمایید این هم رویش. این چندروز لبخند جامعه هم تقدیم انبساط‌خاطرتان. ملالی نیست اگر روزگار ما قرین بدحالی است.
فستیوال کوچه خلاف جهت فستیوال خواجه عطا
زمستان سال گذشته بود که فستیوال مردمی خواجه عطا در بندرعباس برگزار شد. هدف اصلی از برگزاری این جشنواره معرفی آداب و رسوم مردم هرمزگان و بندرعباس بود که اقدامی تحسین برانگیز به‌شمار می‌رود. این جشنواره که در سال۱۴۰۳ در رویدادهای گردشگری جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است، برای سومین سال با سبک زندگی ساحلی از جمله اجرای موسیقی‌های محلی و عروسی سنتی برگزار شد. ابعاد این جشنواره در سال گذشته بزرگ‌تر از سال‌های قبل بود و گفته می‌شود که ۱۴هزار نفر در این جشنواره شرکت کرده‌اند.
پس از دو روز از برگزاری این جشنواره و انتشار تصاویر متعدد که بیشتر در فضاهای مجازی منتشر شد، آن زمان بود که حاشیه‌ها شروع شد و مسئولان دونهاد فرهنگی مهم در استان بیانیه‌ای علیه شیوه برگزاری آن صادر کردند. ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان هرمزگان با انتقاد از حواشی جشنواره خواجه عطا، بر لزوم برخورد قاطع دادستان با عوامل برگزاری این رویداد تأکید کرد و نسبت به پیامدهای اخلاقی و اجتماعی چنین برنامه‌هایی هشدار داد. حسن کریمی، دبیرستاد امر به معروف و نهی از منکر هرمزگان گفته، برگزاری چنین جشنواره‌هایی که مروج فساد و بی‌بندوباری اجتماعی هستند، به هیچ وجه با ارزش‌ها و اصول دینی و فرهنگی جامعه ما سازگار نیست و موجب تضعیف بنیان‌های اخلاقی جامعه می‌شود. همچنین حجت‌الاسلام نادر حقیقی، مدیر حوزه‌های علمیه هرمزگان با انتشار بیانیه‌ای به ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی اخیر در جشنواره خواجه عطا اعتراض کرد و از نهادهای مرتبط، به‌ویژه سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری و سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی، خواست تا به‌طور فوری اقداماتی برای جلوگیری از تکرار این مشکلات انجام دهند.
حجت‌الاسلام والمسلمین عبادی‌زاده، نماینده ولی‌فقیه در استان هرمزگان و امام جمعه بندرعباس نیز با اتخاذ موضعی منطقی هم از نمایش برخی ناهنجاری‌ها که برخلاف رسوم سنتی ساحل‌نشینان بود گلایه کرد و هم در پاسخ به برخی انتقادهای مطرح‌شده از نحوه برگزاری این جشنواره مردمی، خواستار مدیریت صحیح و جلوگیری از انحراف و بروز ناهنجاری در این جشنواره شد.
وی در یکی از خطبه‌های نماز جمعه این شهر، گفت: با اشاره به برگزاری این برنامه، تأکید دارم که برگزاری رویدادهای فرهنگی و سنتی اگرچه اقدامی ارزشمند برای حفظ فرهنگ بومی است، اما باید با نظارت دقیق همراه باشد تا از هرگونه انحراف و ناهنجاری جلوگیری شود. برگزاری جشنواره‌هایی مانند خواجه عطا، در صورتی که به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند زمینه‌ساز احیای سنت‌ها و فرهنگ‌های اصیل باشد. با این حال، نباید اجازه دهیم برنامه‌های اینچنینی، بستری برای بروز ناهنجاری‌های فرهنگی شود.
نماینده ولی‌فقیه در هرمزگان با اشاره به برخی حواشی این جشنواره، مسئولان و برگزارکنندگان را به نظارت دقیق‌تر دعوت کرد و افزود: سازمان‌ها و نهادهایی که برای برگزاری چنین رویدادهایی مجوز صادر می‌کنند، باید نسبت به محتوای برنامه‌ها و نحوه اجرای آن‌ها نظارت داشته باشند. نظارت نکردن می‌تواند باعث وقوع ناهنجاری‌ها و ایجاد فضای نامطلوب شود.
عبادی‌زاده همچنین از مردم خواست تا با دقت و هوشیاری، اجازه ندهند این رویدادها از مسیر اصلی خود منحرف شده و به ابزاری برای تخریب ارزش‌های دینی و فرهنگی تبدیل شود. جشنواره‌های محلی باید به‌عنوان بستری برای ترویج ارزش‌ها و تقویت هویت بومی و اسلامی جامعه استفاده شوند.
امام جمعه بندرعباس از مردم متدین بندرعباس قدردانی کرد که با هوشیاری خود، ناهنجاری‌ها را مورد انتقاد قرار دادند و از مسئولان خواستار اصلاحات بعدی در موارد مشابه شد. عبادی‌زاده همچنین ابراز امیدواری کرد که با همکاری مردم و مسئولان، برگزاری این‌گونه برنامه‌ها با شکوه و در چارچوب ارزش‌های دینی و فرهنگی ادامه یابد.
به نظر می‌رسد برخی مسئولان و مقام‌ها در استان بوشهر در قبل فستیوال موسیقی کوچه تصمیم گرفته‌اند که مسیری خلاف جهت موضع منطقی و معقول امام جمعه بندرعباس در مورد فستیوال مردمی خواجه را طی کنند. این همان موضوعی است که نگرانی‌های بعدی را به همراه خواهد داشت و باید پرسید که اگر فرداروزی اهالی ساز و کوبه برداشتند و بدون بلیت و شماره صندلی در ساحل جنوب، خود، فستیوال کوچه به کوچه به راه انداختند، چه واکنشی به همراه خواهد داشت؟ آیا هزینه‌های این اعمال سلیقه‌های فردی در قبال جشنواره‌های مردمی قطعا سنگین‌تر نخواهد بود؟
منبع: اقتصاد سرآمد
نیازمندی‌ها
عناوین روزنامههای امروز
